नेप्सेमा उतारचढाव : सकारात्मक नीतिबाट अपेक्षा बढे पनि बजारमा हल्लाले असर पारेको अवस्था
नेपालको सेयर बजार पछिल्ला दिनमा विभिन्न उतारचढावको अनुभव गरिरहेको छ। यद्यपि केन्द्रीय बैंकबाट आएको सकारात्मक नीति र बजारमैत्री कदमका बाबजुद पनि अपेक्षित उकालो नदेखिएको देखिन्छ। सोमबार, २०७५ जेठ ७ गते, नेप्से परिसूचक ५.२१ अंकले घटेर २६७४.७६ अंकमा थामियो। यस दिन ७ अर्ब ५८ करोड रुपैयाँभन्दा बढीको सेयर कारोबार भयो, जहाँ एक कम्पनी सकारात्मक सर्किटमा पुगेको थियो भने दुई कम्पनी नकारात्मक सर्किटमा पुगे।
जोखिमभार घटाउने नीतिगत निर्णय
नेपाल राष्ट्र बैंकले आइतबार सार्वजनिक गरेको मौद्रिक नीतिको तेस्रो त्रैमासिक समीक्षाले लगानीकर्तालाई राहत दिने निर्णय गरेको छ। समीक्षा अनुसार अब सेयर धितो कर्जाको जोखिमभार १०० प्रतिशत मात्र हुनेछ। यसअघि ५० लाख रुपैयाँभन्दा माथिको सेयर धितो कर्जामा १२५ प्रतिशत जोखिमभार लगाइएको थियो। यस कदमले बैंकहरूलाई थप कर्जा प्रवाह गर्न सहज हुने अपेक्षा गरिएको छ।
तर यस्तो सकारात्मक नीतिपछि पनि बजारले खासै उत्साही प्रतिक्रिया नदिएको देखिन्छ। धेरैको चासो यही हो कि यस्तो नीतिपछि नेप्से किन बढ्न सकेन? त्यसको एक प्रमुख कारण बजारमा चलेको अर्को हल्ला हो — बजेटमार्फत पुँजीगत लाभकरको दर बढाइने तयारी भइरहेको चर्चा।
बजेटको हल्लाले असर
स्रोतहरूका अनुसार आगामी बजेटमार्फत पुँजीगत लाभकर (Capital Gains Tax) लाई नै अन्तिम कर मान्ने व्यवस्था ल्याउने तयारी छ। यदि यो प्रावधान ल्याइयो भने, सेयर बजारका लागि सकारात्मक असर पर्न सक्ने विज्ञहरू बताउँछन्। तर, यसैबीच अहिलेको लाभकरको दर नै बढाइने तयारी भइरहेको खबर पनि बजारमा फैलिएको छ, जसले लगानीकर्तामा अन्योलता पैदा गरेको छ।
वर्तमानमा, अल्पकालीन सेयर कारोबारमा ७.५% र दीर्घकालीन सेयर कारोबारमा ५% लाभकर लगाइन्छ। यद्यपि, कानुनी रूपमा यो अन्तिम कर हो भन्ने स्पष्ट व्यवस्था नभएकोले, कहिल्यै कर प्रशासन वा सरकारबाट अन्य व्याख्या आउँदा बजार अस्थिर भएको इतिहास छ।
यदि सरकारले लाभकरलाई कानुनी रूपमा अन्तिम कर घोषणा गर्न सक्यो भने यसले दीर्घकालीन रूपमा बजारमा स्थायित्व ल्याउने धेरै लगानीकर्ताको विश्वास छ।
कानुनी स्पष्टताको आवश्यकता
हालको व्यवस्थामा पुँजीगत लाभकर अन्तिम कर हो भन्ने विषयमा मौखिक रूपमा स्वीकार गरिए पनि, कानुनीरूपमा त्यो पुष्टि गरिएको छैन। यसले गर्दा जब जब अर्थ मन्त्रालय वा कर विभागले फरक व्याख्या गर्छ, बजारमा भयको वातावरण बन्ने गर्छ। यही कारण धेरै लगानीकर्ताले लामो समयदेखि यो विषयमा स्पष्ट कानुनी व्यवस्था गर्न माग गर्दै आएका थिए।
यदि आगामी बजेटमा लाभकर अन्तिम कर हो भन्ने व्यवस्था ल्याइयो भने, यो सेयर बजारका लागि सबैभन्दा सकारात्मक र दीर्घकालीन प्रभाव पर्ने निर्णय बन्नेछ। यसले कर सम्बन्धी अनिश्चितता अन्त्य गर्नेछ र लगानीकर्ता मनोविज्ञानमा स्थायित्व ल्याउनेछ।
ब्याजदर र तरलताले बजारलाई बलियो बनाउँदै
लगानीकर्ताले अहिले सस्तो ब्याजदर र प्रशस्त तरलता भएको वातावरणको पनि फाइदा उठाइरहेका छन्। यसले गर्दा सबल वित्तीय अवस्था भएका तथा लाभांश दिन सक्ने क्षमतायुक्त कम्पनीहरूमाथि लगानी आकर्षण बढेको छ।
अल्पकालीन उतारचढाव भए पनि विश्लेषकहरू मध्यमदेखि दीर्घकालीन अवधिमा बजार सकारात्मक हुने संकेत देखिरहेका छन्। यसका पछाडि प्रमुख कारण हुन्:
- सेयर बजारप्रति नियामक निकायहरूको बदलिएको दृष्टिकोण,
- सेयर धितो कर्जामा जोखिमभार घटाउने निर्णय,
- र, सम्भावित रूपमा लाभकरलाई अन्तिम कर बनाउने नयाँ बजेट नीति।
अघिल्लो समयका कठोर नीतिहरूको असर
गत वर्षहरूमा सेयर बजारमैत्री नीतिको अभाव र कठोर नियमनले बजारमा नकारात्मक असर पारेको थियो। विशेषतः:
- सेयर धितो कर्जामा उच्च जोखिमभार लगाइएको थियो,
- बैंकहरूलाई सेयरमा लगानी गर्न रोकिएको थियो,
- कर्जा क्याप जस्ता नीतिहरूले बजारको तरलता घटाइदिएको थियो।
यस्ता नीतिहरूले बजारको आत्मविश्वासमा गम्भीर चोट पुर्याएको थियो। तर हालका नीतिहरू भने पुनः सकारात्मक दिशातर्फ गइरहेका छन्।
मौद्रिक नीति समीक्षा : एक सकारात्मक संकेत
केन्द्रीय बैंकले १२५ प्रतिशतको जोखिमभार हटाएर १०० प्रतिशत बनाउने निर्णयले सेयर बजारका लागि ठुलो राहत दिएको छ। यसले बैंकहरूलाई नियामकीय मापदण्ड (Capital Adequacy Ratio) सहजै पुरा गर्न मद्दत गर्छ, जसको अर्थ बैंकहरूले थप कर्जा प्रवाह गर्न सक्नेछन्।
नयाँ नीतिबाट बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले सेयर धितोमा कर्जा दिन पुनः रुचि देखाउने सम्भावना छ। यसले बजारमा थप तरलता ल्याउनेछ र लगानीकर्तालाई प्रोत्साहन दिनेछ।
कारोबार विवरण
सोमबारको दिनमा ३३७ वटा कम्पनीका १ करोड ७१ लाख कित्ता भन्दा बढी सेयर कारोबार भए। कारोबार रकममा:
- राधी हाइड्रोपावर अगाडि देखियो, जुन ६४ करोड रुपैयाँभन्दा बढी थियो।
- त्यसपछि क्रमशः ङादी ग्रुप पावर र युनिभर्सल पावर दोस्रो र तेस्रो स्थानमा रहे।
यसबाट बजारमा ऊर्जा क्षेत्रप्रतिको लगानीकर्ताको आकर्षण अझै कायम रहेको देखिन्छ।
निष्कर्ष
हालैको मौद्रिक नीतिबाट आएको जोखिमभार घटाउने निर्णय र लाभकर अन्तिम कर हुने सम्भावित प्रावधानले नेपालका सेयर बजारका लागि दीर्घकालीन रूपमा सकारात्मक संकेत दिएको छ। यद्यपि बजार हाल हल्ला र अनिश्चितताबाट प्रभावित भएको देखिन्छ, तथापि आर्थिक तथा कानुनी स्पष्टता आएमा बजार स्थायीतर्फ उन्मुख हुनेछ।
अब नियामक निकायहरू र सरकारले दीर्घकालीन दृष्टिकोण लिएर लगानीमैत्री वातावरण निर्माण गर्न सके, नेपालको सेयर बजारमा नयाँ ऊर्जा थपिनेछ र लगानीकर्ताको विश्वास फेरि बलियो बन्नेछ।